4. Συμβουλές: Πως επικοινωνούμε με τους ανθρώπους με άνοια

Ενώ μπορεί να υπάρχουν γενικές αρχές επικοινωνίας στον τομέα της φροντίδας της άνοιας, κάποιες πρακτικές συζήτησης και στρατηγικές θα πρέπει να εξατομικευθούν εξαιρετικά. Η επικοινωνιακή ικανότητα αποτελείται από αρκετές υπο-ικανότητες που μπορούν να εκτεθούν με διαφορετικούς τρόπους. Αυτό κάνει τους ανθρώπους με άνοια ικανούς να πλησιάσουν μία ποικιλία ικανοτήτων ώστε να συμμετάσχουν στην συζήτηση ακόμα κι αν κάποιες άλλες ικανότητές τους έχουν σημαντικά μειωθεί. Έτσι το πρώτο βήμα πριν την ανάπτυξη μίας στρατηγικής επικοινωνίας στην σχέση φροντίδας, είναι το να πιστεύει κανείς ότι η επικοινωνία είναι ακόμα δυνατή ακόμα κι αν κάποιες ικανότητες έχουν διαταραχθεί.

Οι παρακάτω είναι κάποιες συμβουλές που μπορεί να είναι χρήσιμες στην ανάπτυξη ατομοκεντρικών (Kitwood, 1997) στρατηγικών επικοινωνίας:

• Τράβα την προσοχή. Οι άνθρωποι με άνοια έχουν συχνά δυσκολίες στο να κάνουν δύο δραστηριότητες ταυτόχρονα. Είναι πολύ σημαντικό το άτομο να αφιερώσει τον εαυτό του (συγκεντρωθεί) αποκλειστικά στην επικοινωνία χωρίς να κάνει άλλες εργασίες παράλληλα συμπεριλαμβανομένου του φαγητού, του πλυσίματος ή του ντυσίματος. Αυτό ισχύει και για τον συνομιλητή. Εάν ο συνομιλητής κάνει και άλλες δουλειές εκτός από το να μιλάει με τον ασθενή ή να τον ακούει στο τέλος θα αποσπάσει την προσοχή του ατόμου με άνοια. Βεβαιώσου ότι έχεις την προσοχή του ατόμου πριν μιλήσεις. Πήγαινε κοντά στο άτομο ώστε να μπορεί να δει τις εκφράσεις του προσώπου και τις χειρονομίες που χρησιμοποιείς. Το να έχεις οπτική επαφή βοηθά στο να τραβήξεις την προσοχή και η διατήρηση μίας μικρής απόστασης βοηθά στο διάβασμα των χειλιών και την αναγνώριση των εκφράσεων. Κάποια άτομα δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν την οικογένεια και τους φίλους τους. Επομένως συστήσου και υπενθύμισε στα άτομα με άνοια ποιος είσαι. Βεβαιώσου ότι ο ασθενής αισθάνεται άνετα (χωρίς πόνο, κούραση, πείνα, πολύ ζέστη ή πολύ κρύο και χωρίς ανάγκη για τουαλέτα) πριν προσπαθήσεις να ανοίξεις συζήτηση.
• Περιόρισε τους περισπασμούς. Διάλεξε ένα ήσυχο και καλά φωτισμένο περιβάλλον για να μιλήσεις και να κάνεις την παρουσία σου αισθητή μέσω ενός άλλου αισθητηριακού καναλιού (π.χ. λέγοντας το όνομά σου, μιλώντας, κάνοντας θόρυβο, ακουμπώντας τα χέρια ή τους ώμους). Μείωσε τους περισπασμούς όπως την τηλεόραση, το ραδιόφωνο ή τον θόρυβο που κάνουν άλλοι άνθρωποι που μιλούν και διάλεξε μέρη χωρίς άλλους θορύβους για να αποφύγεις την σύγχυση, το άγχος ή την ενόχληση για το άτομο και επομένως να διευκολύνεις την συγκέντρωση του ατόμου.
• Πρόσεξε τον τόνο σου και την γλώσσα του σώματός σου. Όταν επικοινωνείς με έναν άνθρωπο με άνοια, το πως θα πεις κάτι είναι συχνά περισσότερο σημαντικό από το τι θα πεις. Βεβαιώσου ότι η στάση του σώματός σου είναι χαλαρή και ότι η έκφραση του προσώπου σου και η στάση αντιστοιχεί με αυτό που λες. Μίλησε με έναν χαλαρό τόνο φωνής. Βεβαιώσου ότι είσαι ήρεμη/ος αλλιώς το άτομο θα καταλάβει το άγχος σου και θα αγχωθεί και το ίδιο. Προσπάθησε να αποφύγεις ξαφνικές κινήσεις που μπορούν να κάνουν το άτομο νευρικό.
• Μίλησε καθαρά και αργά χρησιμοποιώντας μικρές προτάσεις. Απόφυγε μεταφορικές φράσεις που μπορούν να ερμηνευτούν κυριολεκτικά. Οι μικρές προτάσεις, οι οπτικές υποδείξεις ή οι εικόνες μπορούν να βοηθήσουν το άτομο με άνοια να καταλάβει αυτό που ακούει.
• Χρησιμοποίησε χειρονομίες ή τις κινήσεις του σώματος όπως το να δείξεις πρακτικά στο άτομο αυτό που θέλεις να πεις. Έτσι θα καταλάβει. Αυτό φυσικά θα πρέπει να γίνει με τέτοιο τρόπο ώστε το άτομο-ασθενής να μην νοιώσει ότι της/του συμπεριφέρεσαι σαν παιδάκι.
• Να είσαι υπομονετική/ος. Απόφυγε να διακόπτεις τους ανθρώπους με άνοια, μπορεί να χάσουν την ροή της σκέψης τους. Επέτρεψέ τους να σε διακόπτουν διότι μπορεί να ξεχάσουν αυτό που ήθελαν να πουν. Το άτομο μπορεί να χρειάζεται περισσότερο χρόνο να επεξεργαστεί την πληροφορία και να απαντήσει σε ερωτήσεις οπότε να είσαι υπομονετική/ος και να καθησυχάζεις το άτομο. Εάν υπάρχει πρόβλημα στην επικοινωνία να του πεις ότι όλα είναι εντάξει και να το ενθαρρύνεις να προσπαθεί να εκφράσει τις σκέψεις του με λόγια. Εάν ο ασθενής καταλάβει ότι είσαι ανυπόμονος ή ταραγμένος μπορεί να νοιώσει αγχωμένος ή απογοητευμένος.

• Να συμπεριφέρεσαι με σεβασμό. Χρησιμοποίησε το όνομα του ατόμου όταν απευθύνεσαι σε αυτή/όν για να βοηθήσεις στην διατήρηση της έννοιας της ταυτότητας. Απόφυγε να χρησιμοποιήσεις παιδιάστικες ή «ηλικιωμένες» εκφράσεις λόγου ή οποιαδήποτε άλλη εξευτελιστική γλώσσα. Μην μιλάς για το άτομο σαν να μην είναι παρόν. Μπορεί να καταλαβαίνει τι λες παρ’όλη την αδυναμία που έχει να δημιουργήσει λέξεις που έχει στο μυαλό του. Σεβάσου τις στιγμές που το άτομο δεν επιθυμεί να μιλήσει.
• Προσπάθησε να την/τον καθησυχάσεις και να την/τον ενθαρρύνεις. Αντί να κριτικάρεις και να διορθώνεις, αγνόησε τις αποτυχίες και θυμήσου να είσαι υποστηρικτική/ος, θετική/ος, και ενθαρρυντική/ος. Εξήγησε με κατανοητούς όρους τι συμβαίνει και προσέφερε καθησύχαση όπως: «Θα πλύνω το χέρι σου τώρα. Τα πας περίφημα!».
• Το να προτείνεις «χαμένες» λέξεις μπορεί να βοηθήσει και κάποιοι άνθρωπο εκτιμούν την βοήθεια. Όμως για άλλους είναι απογοητευτικό ένα ολοκληρώσεις τις προτάσεις τους αντί για εκείνους κάνοντας λάθη. Μην προσβληθείς προσωπικά εάν το άτομο με άνοια γίνει παρανοϊκό ή κατηγορητικό. Αγνόησε την προσβλητική γλώσσα και προσπάθησε να στρέψεις αλλού την προσοχή του ατόμου με άνοια που χρησιμοποιεί την άσχημη γλώσσα.
  
• Με την πρόοδο της ασθένειας η αντίληψη του ατόμου για την πραγματικότητα μπορεί να είναι μπερδεμένη. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι αυτή είναι η πραγματικότητά της/του. Απόφυγε τον αντίλογο με το άτομο με άνοια και μη προσπαθήσεις να την/τον πείσεις ότι η πραγματικότητά του είναι λάθος. Αυτό θα δημιουργήσει εκνευρισμό. Η έρευνα δείχνει ότι ο διαχωρισμός της συζήτησης δεν αποδιοργανώνει μόνο το νόημα αλλά υπάρχει κίνδυνος έκθεσης της έλλειψης των ικανοτήτων του ατόμου με άνοια και διακύβευσης της αίσθησης της αξιοπρέπειας και της θετικής αυτοεικόνας του ατόμου.
• Άκου προσεκτικά αυτά που λέει το άτομο και παρατήρησε την λεκτική και μη-λεκτική επικοινωνία. Κάποιες έρευνες έδειξαν ότι ο προσεκτικός ρόλος του ακροατή, που περιλαμβάνει την χρήση λέξεων προσοχής («μμμ», «ναι») ή «μη μου πεις!» έχει ωφέλημα αποτελέσματα στην επικοινωνιακή ικανότητα του ατόμου με άνοια (Hyden et al, 2012). Εάν σου είναι δύσκολο να καταλάβεις το άτομο χρησιμοποίησε παλαιότερες εμπειρίες του και ότι ξέρεις για αυτήν/ον. Εάν δεν καταλαβαίνεις αυτό που λέει, απόφυγε να κάνεις υποθέσεις. Έλεγξε με το άτομο με άνοια αυτό που κατάλαβες για να δεις εάν έχεις καταλάβει σωστά. Πρόσεξε-παρατήρησε τις αλλαγές στην συμπεριφορά, την γλώσσα του σώματος, τα μη λεκτικά σήματα που μπορεί να χρησιμοποιηθούν για να εκφράσουν ένα συναίσθημα ή να δείξουν ότι αισθάνονται φυσικά άβολα. Στην τελευταία περίπτωση καλό θα ήταν να καλέσει τον οικογενειακό γιατρό του ατόμου.
• Συγκεντρώσου στις ικανότητες και δεξιότητες του ατόμου. Παρ’όλο που η άνοια επηρεάζει κάποιες ικανότητες, τα συναισθήματα του ατόμου παραμένουν. Η συγκέντρωση στις ικανότητες και δεξιότητες του ατόμου, αυξάνουν την ποιότητα ζωής του ατόμου και το βοηθούν να διατηρήσει την έννοια του εαυτού. Μπορεί να θέλεις να βοηθήσεις το άτομο με άνοια βρίσκοντας εναλλακτικούς τρόπους έκφρασης μέσω της τέχνης, της μουσικής, ή άλλων δραστηριοτήτων για να διατηρηθεί και να ενισχυθεί η επικοινωνία.
  

Θυμήσου ότι οι άνθρωποι με άνοια τείνουν να επιστρέφουν στην χρήση της μητρικής τους γλώσσας και ξεχνούν άλλες γλώσσες που μπορεί να έχουν μάθει. Επομένως είναι χρήσιμο να ξέρεις, μερικές εκφράσεις-κλειδιά στην μητρική γλώσσα του ατόμου.

• Πάρε υπόψιν σου πιθανά προβλήματα ακοής και όρασης. Η απώλεια της ακοής είναι κοινή στους ηλικιωμένους και συχνά διαγιγνώσκεται. Προσπάθησε να σιγουρευτείς εάν το άτομο με άνοια ή ο φροντιστής-οικογενειακό μέλος δυσκολεύεται να ακούει ή να βλέπει. Χρειάζονται ακουστικά βοηθήματα ή ειδικά γυαλιά; Χρησιμοποιούνται ήδη αυτά τα βοηθήματα και είναι αποτελεσματικά; Βεβαιώσου ότι το άτομο φοράει ένα βοήθημα ακοής ή καθαρά γυαλιά (εάν έχουν συνταγογραφηθεί). Προγραμμάτισε συχνές εξετάσεις και άκου τις υποδείξεις για προβλήματα υγείας.
• Σκέψου εναλλακτικές μορφές επικοινωνίας. Ακόμα και όταν το άτομο δεν μπορεί να επικοινωνήσει άλλο λεκτικά ή να σε αναγνωρίζει θα μπορεί ακόμα να επικοινωνεί με άλλους τρόπους και να νοιώσει την στοργή και την καθησύχαση. Ειδικά στα τελευταία στάδια, οι άνθρωποι ζουν κυρίως μέσω των αισθήσεών τους, οπότε διέγειρέ τις ώστε να διατηρήσεις μία επαφή μαζί τους. Το να διαβάζεις στο άτομο μπορεί να δημιουργήσει μία αίσθηση άνεσης ακόμα κι όταν δεν καταλαβαίνουν τις λέξεις. Επίσης, θυμήσου ότι η μουσική είναι μία διεθνής γλώσσα που προωθεί την ευημερία για πολλούς από εμάς. Το να τραγουδάμε ή να παίζουμε όλοι μαζί μουσική μπορεί να είναι μία καλή στρατηγική για να εγκαθιδρυθεί ή να διατηρηθεί η επαφή.