Η ανθρωποκεντρική προσέγγιση απο τον Tom Kitwood.

Το 1906 ένας γερμανός γιατρός, ο Alois Alzheimer περιέγραψε την άνοια ως μία ασθένεια . Μέχρι τότε η άνοια ήταν μία συνέπεια των γηρατιών. Οι μεγάλοι σε ηλικία άνθρωποι επέστρεφαν στην παιδική ηλικία. Καθ’όλη την διάρκεια του εικοστού (20ου) αιώνα επικρατούσε το μοντέλο της επιστήμης. Η ιατρική επιστήμη ήταν δημοφιλής περίπου από την δεκαετία του ’40 και μετά. Τότε προέκυψε πρόοδος στην έρευνα στην ιατρική μεταξύ άλλων και στα ψυχολογικά φάρμακα. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου, πολλοί άνθρωποι με άνοια έκαναν εισαγωγή σε ψυχιατρικές πτέρυγες στην περίπτωση που η συμπεριφορά τους φαινόταν ακατανόητη. Εκεί θεραπεύονταν με ψυχοδραστικά φάρμακα. Αργότερα, οι άνθρωποι με άνοια εισήχθησαν στα νοσοκομεία όπου πήραν μέρος οι «προσανατολισμοί πραγματικότητας» (Holden and Woods, 1988). Αυτό σήμαινε ότι τα άτομα με άνοια ήταν συνεχώς κάτω από έλεγχο για το αν λέγανε κάτι σωστό ή όχι. Η προσέγγιση αυτή στόχευε στο να τους ηρεμήσει και να μειώσει τον αποπροσανατολισμό. Η πράξη έδειξε ότι τα άτομα με άνοια ήταν «χτυπημένα» από πένθος/θλίψη αρκετές φορές την μέρα εάν για παράδειγμα ρωτούσαν που ήταν η μητέρα τους και τους έλεγαν ότι έχει πεθάνει καιρό πριν. Στην δεκαετία του ’80,ο Kitwood ξεκίνησε να δουλεύει με την ανθρωποκεντρική φροντίδα. Επίσης, σε αυτή την περίοδο το βιοϊατρικό μοντέλο αποκτά ανταγωνισμό απότην ψυχοκοινωνική προσέγγιση του ανθρώπου και των ατόμων με άνοια ειδικότερα.
Ο Tom Kitwood στήνει το μοντέλο αυτό πάνω στην κατανόηση από τον γερμανό φιλόσοφο Martin Buber για την σχέση μεταξύ των ανθρώπων ως μία «εγώ-εσύ» σχέση ,σε αντίθεση με το «εγώ-αυτό», όπου υπάρχει μία αναθεώρηση του άλλου. Η σκέψη του ψυχολόγου Carl Roger για μία ανθρωποκεντρική προσέγγιση στην θεραπευτική σχέση είναι εξίσου σημαντική. Την ανθρωποκεντρική προσέγγιση του Tom Kitwood μπορεί να την δει κανείς ως κριτική στην προσέγγιση και θεραπεία των ατόμων με άνοια. Μία φροντίδα που δίνει έμφαση στην αναπηρία και στην ασθένεια του ατόμου. Ο Tom Kitwood πιστεύει ότι ως μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς έχουμε μία υποβαθμισμένη (και εξευτελιστική) προσέγγιση προς τα άτομα με γνωστικές αναπηρίες.
Σύμφωνα με τον Kitwood, η ανθρωποκεντρική προσέγγιση σημαίνει το να βλέπουμε το άτομομε άνοια ως ισότιμο άτομο με συναισθήματα, δικαιώματα, επιθυμίες και μία ιστορία ζωής που την/τον έχει επηρεάσει πριν την εμφάνιση της νόσου της άνοιας.
Αυτή η προσέγγιση δεν έχει κανέναν «άλλο». Διαμορφώνει την βάση όπου στηρίζονται οι νεότερες πρωτοβουλίες όπως για παράδειγμα ο Bill Thomas με την Πρωτοβουλία Eden (Thomas, 1996) και η δουλειά της Jane Verity να φέρει πίσω την σπίθα ζωής στους πολίτες με άνοια. Υπάρχει έρευνα που δείχνει ότι η ανθρωποκεντρική προσέγγιση έχει αποτελέσματα στην ποιότητα ζωής των ανθρώπων συμπεριλαμβανομένων της ευημερίας και υγείας των ανθρώπων με άνοια (The Well-Being and Health for People with Dementia, WHELD).
O Kitwood δημιούργησε έναν εναλλακτικό ορισμό για την άνοια με παράγοντες που επηρεάζουν το άτομο. Πιστεύει ότι το άτομο με άνοια πρέπει να γίνει κατανοητό από βιολογική, ψυχολογική και κοινωνιολογική άποψη.

Ορισμός = Π+Β+Υ+Ν+Κ
• Προσωπικότητα: οι πηγές του ατόμου και οι μηχανισμοί άμυνας
• Βιογραφία: η ιστορία ζωής/εμπειρίες ζωής
• Υγεία: η φυσική κατάσταση και η οξύτητα των αισθήσεων
• Νευροπαθολογία: οι αλλαγές στα εγκεφαλικά κύτταρα
• Κοινωνική ψυχολογία: οι καταστάσεις του περιβάλλοντος- πως ανταποκρίνονται στο άτομο

Ο φροντιστής δεν μπορεί να κάνει κάτι για την προσωπικότητα εάν το άτομο έχει άνοια αλλά μπορεί να λάβει υπόψιν του τοιστορικό του ατόμου,τις πηγές της/του και τους περιορισμούς. Η βιογραφία και η ιστορία της ζωής είναι όπως έχουν αλλά αποτελούν ένα καλό σημείο αναφοράς για κάθε δράση. Πρέπει να προσέξουμε την υγεία του ατόμου ως όλο. Συχνά το άτομο έχει περισσότερες ασθένειες ή μία οξεία ασθένεια και η άνοια δεν είναι η μόνη ασθένεια. Τα άτομα με άνοια χρειάζεται φυσικά να λαμβάνουν θεραπεία σε περίπτωση πιθανής ασθένειας. Δεν γνωρίζουμε πολλά για τις νευροπαθολογικές αλλαγές στον εγκέφαλο, Τα φάρμακα «δουλεύουν» για μία περίοδο και μπορούν να βελτιώσουν την λειτουργική ικανότητα αλλά το αποτέλεσμα δεν διαρκεί. Ως φροντιστές, πρέπει να πάρουμε υπόψιν μας τις ικανότητες του ατόμου και να ρωτάμε κάθε άτομο με άνοια τι είναι σχετικό με το επίπεδό του. Από την άλλη, μπορούν να γίνουν πολλά σε επίπεδο κοινωνικής ψυχολογίας. Πώς σχετιζόμαστε με άτομο και πώς δημιουργούμε ένα περιβάλλον που το άτομο μπορεί να ευχαριστηθεί; Ο Kitwood τονίζει ότι το άτομο με άνοια διατηρεί την αξία του ως ανθρώπινο ων κατά την διάρκεια της πορείας της ασθένειας. Αυτό συνεπάγεται ότι δίνεται η δυνατότητα σύνδεσης σε σχέσεις που εκτιμάς και που σε εκτιμούν. Ως ανθρώπινο ων χρειάζεται να έχεις αξία σε μία κοινότητα. Ως άνθρωποι εξαρτώμαστε ο ένας απότην αναγνώριση, τον σεβασμό και την εμπιστοσύνη του άλλου. Αυτές οι ανάγκες δεν εξαφανίζονται λόγω της άνοιας αλλά γίνεται πιο δύσκολο να εκφράσεις τις ανάγκες αυτές και να τις εκπληρώσεις. Εξαρτάται από τον φροντιστή να είναι ενήμερος για την κάλυψη αυτών των βασικών αναγκών. Το άτομο με άνοια δεν μπορεί να το κάνει για τον εαυτό του.
Ο Kitwood τονίζει έξι (6) ψυχολογικές ανάγκες που είναι απαραίτητες για όλους τους ανθρώπους:
• Αγάπη: η ανιδιοτελής αποδοχή και ενσυναίσθηση
• Άνεση: το άτομο χρειάζεται ασφάλεια, ζεστασιά και εγγύτητα
• Ταυτότητα: είναι συνδεδεμένη με την γνώση του ποιος είναι κάποιος και με την γνώση του παρελθόντος
• Δεσμός: συνδέοντας τους δεσμούςκαι τις σχέσεις με τους άλλους. Η εμπειρία της αυτοπεποίθησης και της εμπιστοσύνης στη σχέση ώστε να υπάρχει κάποιος να απευθυνθείς στις δύσκολες καταστάσεις
• Απασχόληση (δουλειά) με ουσία: η συμμετοχή στην ίδια σου τη ζωή με έναν τρόπο ώστε να χρησιμοποιείς τις ικανότητές σου, τις δυνάμεις σου και την εμπειρία σου. Να αισθάνεσαι ότι είσαι χρήσιμος και ότι έχεις κάτι να κάνεις
• Συμπερίληψη: το να είσαι μέρος μίας κοινωνικής κοινότητας και να νοιώθεις αποδεκτός

Οι άνθρωποι με άνοια χρειάζονται στήριξη για να καλυφθούν οι καθολικές τους ανάγκες.
Ο Tom Kitwood πιστεύει ότι αυτό που αποκαλεί ο ίδιος κακεντρεχή κοινωνική ψυχολογία μπορεί να επηρεάσει τους ανθρώπους με άνοια, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι με άνοια να γίνονται όλο και χειρότερα και τελικά να μην έχουν καμία αλληλεπίδραση με τον έξω κόσμο ή να προκαλούνται σοβαρά προβλήματα συμπεριφοράς.

Τα επόμενα σημεία είναι παραδείγματα κακεντρεχούς κοινωνικής ψυχολογίας:
1. Απειλές: η ενστάλαξη του φόβου μέσω απειλών ή φυσικής δύναμης
2. Παραμέληση: η άρνηση της προσοχής και της ικανοποίησης μίας ευνόητης ανάγκης
3. Υπερβολικά υψηλός ρυθμός: να δίνεται η πληροφορία πολύ γρήγορα, να παρουσιάζονται οι επιλογές ή να εκτίθεται το άτομο σε πίεση. Το να γίνοται τα πράγματα πιο γρήγορα από τον ρυθμό που το άτομο μπορεί να αντέξει
4. Η αντιμετώπιση του ατόμου σαν να είναι παιδί
5. Να τοποθετούνται ταμπέλες στα άτομα: να καταδιώκεται ή να γίνεται αναφορά στο άτομο με έναν υβριστικό τρόπο
6. Εκτίμηση προς τα κάτω: να πεις στο άτομο ότι αυτή/αυτός είναι ανίκανος, άχρηστος και χωρίς αξία
7. Παράπονο: να κατηγορείς το άτομο για κάτι που έκανε ή για κάτι που δεν έκανε λόγω της έλλειψης ικανότητας του ατόμου ή παρανόησης της κατάστασης
8. Προδοσία: να χρησιμοποιείς μορφές εξαπάτησης για να αποσπάσεις την προσοχή ή να χειραγωγήσεις το άτομο ή να του επιβάλεις να είναι υποχωρητικός
9. Υποτίμηση του ατόμου: να μην αναγνωρίζεται η αντικειμενική αλήθεια και τα συναισθήματα του ατόμου
10. Μη συμβατός: να μην επιτρέπεις σε ένα άτομο να χρησιμοποιεί τις ικανότητές που έχει, να μην την/τον βοηθάς να ολοκληρώσει τις ολοκληρωμένες δράσεις της/του
11. Παρέμβαση: να αναγκάζεις ένα άτομο να κάνει κάτι για να καταπατήσει τις επιθυμίες του ή να αρνηθεί τις κατάλληλες επιλογές
12. Διακοπή: να επέμβεις ξαφνικά ή να επέμβεις σε μία δράση του ατόμου ή θεώρηση: να διαπράξεις σοβαρή παραβίαση στο πλαίσιο αναφοράς της/του
13. Αντικειμενοποίηση: να συμπεριφέρεσαι στους ανθρώπους σαν να είναι αντικείμενα
14. Στιγματισμός: να συμπεριφέρεσαι σε ένα άτομο αρνητικά λόγω προκατάληψης
15. Αγνόηση: να συνεχίζεις να συζητάς ή να κάνεις κάτι με τρίτο άτομο σαν να μην είναι εκεί το άτομο με άνοια
16. Εξορία: να στέλνεις ένα άτομο μακριά ή να το αποκλείεις φυσικά ή πνευματικά
17. Να γελοιοποιείς: να κάνεις πλάκα με τις «περίεργες» πράξεις κάποιου ή να πειράζεις, να ταπεινώνεις ή να γελάς σε βάρος ενός ατόμου

Ο σκοπός αυτής της συμπεριφοράς προς το άτομο δεν προορίζεται να είναι κακοήθης αλλά το αποτέλεσμα αυτής της συμπεριφοράς είναι.
Το ότι πιστεύουμε ότι οι άνθρωποι με νοητικές αναπηρίες είναι κατώτεροι, ο Kitwood το θεωρεί ως κάτι συνειδητό ή ασυνείδητο, ως μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Οι άνθρωποι αυτοί λοιπόν λαμβάνουν έτσι την ανάλογη συμπεριφορά. Χρειάζεται συνεχή συνειδητή δουλειά με το ανθρωποκεντρικό μοντέλο ώστε να αποφευχθούν τα παραπάνω παραδείγματα στις υπηρεσίες φροντίδας. Χρειάζεται οι φροντιστές να είναι «ανοιχτοί» ώστε αυτού του τύπου η προσέγγιση να μην συμβεί.
Το αντίθετο της κακεντρεχούς κοινωνικής ψυχολογίας είναι η «θετική δουλειά με το άτομο». Αντιπροσωπεύει μία νέα κουλτούρα φροντίδας που επικεντρώνεται στην καθημερινή ζωή και στην κοινότητα. Η θετική προσωπική εργασία είναι αυτό που βοηθάει στην δόμηση της αυτοεκτίμησης και της αξιοπρέπειας του ατόμου με άνοια και συμβάλει στην ευημερία και στην ποιότητα ζωής.